Instytut Reform przedstawił Ministerstwu Klimatu i Środowiska (MKiŚ) kilkadziesiąt szczegółowych uwag do aktualizowanego Krajowego Planu w dziedzinie Energii i Klimatu (dalej KPEiK). Eksperci zwracają uwagę na szereg braków o charakterze ogólnym i szczegółowym.

Brak strategii finansowania transformacji klimatycznej

Projekt KPEiK nie zawiera spójnej strategii mobilizacji funduszy krajowych i unijnych wspierających transformację. Tymczasem bez jasno określonych źródeł i mechanizmów finansowania zmian Polska nie osiągnie ambitnych celów klimatycznych.

Potrzebujemy kompleksowego planu, który uwzględni zarówno krajowe, jak i unijne środki, ale także dostrzeże rolę kapitału prywatnego. Dzięki temu dostępna pula pieniędzy publicznych zostanie wykorzystana tam, gdzie przyniesie to najlepsze efekty – zaznacza Aleksander Śniegocki, prezes Instytutu Reform.

Dokument w obecnym kształcie koncentruje się na dostępnych funduszach unijnych, pomijając przyszłe dochody budżetowe z systemu ETS2 oraz perspektywę wdrożenia Społecznego Funduszu Klimatycznego.

Aktualizacja KPEiK to idealny moment na skierowanie wszystkich przyszłych dochodów, zarówno z EU ETS, jak i z nowego ETS2 na finansowanie transformacji energetycznej. Przez lata Polska zarobiła na sprzedaży uprawnień do emisji ponad 100 mld zł, ale na zeroemisyjne inwestycje wydała zaledwie co setną złotówkę, a co dziesiątą przeznaczyła na działania osłonowe dla przemysłu. Jak wskazuje ostatni raport NIK, większość środków rozpłynęła się w budżecie, finansując bieżące wydatki niezwiązane z klimatem – tłumaczy Wojciech Augustowski, starszy analityk ds. polityk publicznych w Instytucie Reform.

Niedostateczne wsparcie dla sprawiedliwej transformacji regionów węglowych

KPEiK ma stać się punktem odniesienia dla tworzenia polityk publicznych we wszystkich sektorach państwa i podstawą dla projektowania konkretnych polityk w zakresie sprawiedliwej transformacji. Tymczasem dokument pomija mechanizmy wsparcia zmian dla takich regionów jak Lubelszczyzna i powiat zgorzelecki, które nie są beneficjentami unijnego Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST) z powody braku decyzji o terminie odejścia od węgla.

Dlatego Instytut Reform apeluje o pilne przedstawienie długoterminowego planu dekarbonizacji oraz powiązanych z nim mechanizmów wsparcia sprawiedliwej transformacji dla jak dotąd pominiętych regionów, aby uniknąć ich marginalizacji i wypełnić lukę w finansowaniu zmian.

Sprawiedliwa transformacja to nie tylko kwestia ochrony środowiska, ale także polityki społecznej i rozwojowej. Lubelszczyzna z kopalnią Bogdanka i Bogatynia z Elektrownią Turów, które są wyłączone z FST ze względu na brak strategicznych decyzji w ubiegłych latach, potrzebują wsparcia z krajowych funduszy, aby przejść transformację bez społecznych turbulencji – podkreśla Maria Niewitała-Rej, analityczka ds. polityki klimatyczno-energetycznej w Instytucie Reform.

Brak jasnej agendy na rzecz zielonej elektryfikacji gospodarki

KPEiK nie wytycza jasnej drogi prowadzącej do zielonej elektryfikacji, która polega na zastępowaniu paliw kopalnych energią z OZE w transporcie, ogrzewaniu i przemyśle. Brak konkretnych rozwiązań w tym zakresie jest zaskakujący, zwłaszcza że zielona elektryfikacja jest jednym z głównych elementów ambitnego scenariusza WAM przedstawionego w projekcie KPEiK.

Szybkie zmiany po stronie podaży i popytu na rynku energii elektrycznej, związane z elektryfikacją gospodarki, wymagają nowego podejścia do finansowania i zarządzania rozwojem sieci elektroenergetycznej. Tymczasem KPEiK jedynie pobieżnie opisuje działania w tym obszarze. Obywatele i przedsiębiorcy nie dowiedzą się, jak rząd zamierza zmienić taryfy dystrybucyjne czy zwiększyć elastyczność odbiorców energii – wskazuje Klaudia Janik, analityczka ds. polityki klimatyczno-energetycznej w Instytucie Reform.

Zaniedbany potencjał gospodarki o obiegu zamkniętym

Nowa wersja KPEiK nadal nie uwzględnia działań wspierających gospodarkę o obiegu zamkniętym. Eksperci wskazują na konieczność ambitniejszych inicjatyw na rzecz recyklingu czy efektywnego zarządzania surowcami.

Efektywne zarządzanie zasobami oraz eliminacji odpadów przyspieszą realizację celów klimatycznych. Gospodarka o obiegu zamkniętym powinna wspierać i wzmacniać cele zawarte w KPEiK. Odejście od linearnego modelu wykorzystania surowców w gospodarce ułatwi chociażby transformację przemysłu ciężkiego, ograniczając zapotrzebowanie na produkcję emisyjnych materiałów – uważa Agnieszka Czaplicka, Fellow Instytutu Reform specjalizująca się w tematyce GOZ.

Apel do rządu – potrzeba więcej konkretów w KPEiK

Instytut Reform jako jedna z 25 organizacji pozarządowych podpisał się pod apelem do Ministry Klimatu i Środowiska – Pauliny Hennig-Kloski. Wśród kluczowych postulatów jest m.in. jednoznaczne przyjęcie ambitnego scenariusza WAM jako podstawy KPEiK i wpisanie w Plan konkretnych zobowiązań, które umożliwią jego realizację.

Zachęcamy też do zapoznania się z tabelą z oceną spójności projektu aKPEiK z pakietem Fit for 55 oraz planem REPowerEU, która jest dostępna poniżej.