Transformacja klimatyczno-energetyczna w Polsce przyspiesza. Przynosi to duże szanse rozwojowe, ale też stawia przed administracją publiczną nowe wyzwania. Aby w pełni wykorzystać potencjał zachodzących zmian, Polska potrzebuje bardziej strategicznego podejścia do zarządzania transformacją.
Aktualizacja kluczowych dokumentów, lepsze wykorzystanie dostępnych zasobów instytucjonalnych oraz usprawnienie współpracy międzyresortowej mogą znacząco podnieść skuteczność prowadzonych działań. Solidne fundamenty już istnieją – kompetentne instytucje, sprawdzone procedury i doświadczenia z realizacji programów unijnych. Wprowadzenie stopniowych, dobrze zaplanowanych usprawnień może znacząco zwiększyć skuteczność zarządzania transformacją - wskazują autorzy najnowszego raportu Instytutu Reform Od stagnacji do strategii. Narzędzia do zarządzania transformacją Polski.

Kolejne procesy tworzenia strategii rozwoju pokazują, że w Polsce utrwaliło się reaktywne podejście do transformacji. Tracimy na tym wszyscy, bo opóźnione strategie, rozproszone kompetencje i brak stabilnych celów hamują rozwój. Potrzebujemy spójnego systemu zarządzania – od klarownych decyzji w rządzie po jednolite zasady monitoringu – żeby wykorzystać transformację jako realną szansę na wzmocnienie gospodarki i poprawę jakości życia społeczeństwa – tłumaczy Zofia Wetmańska, wiceprezeska Instytutu Reform i jedna z autorek raportu.

Cztery filary do przebudowy

Raport Instytutu Reform pokazuje, że skuteczne zarządzanie zmianą wymaga wzmocnienia czterech kluczowych obszarów działania państwa. To one przesądzą o tym, czy Polska będzie potrafiła wykorzystać transformację jako szansę rozwojową.

Cele i strategie

Polskiej gospodarce potrzebne są jasno określone cele w zakresie redukcji emisji i transformacji energetycznej - długoterminowe, pośrednie oraz sektorowe - tak, aby tworzyły one spójny kompas dla administracji, przedsiębiorstw i inwestorów. Raport wskazuje, że to właśnie precyzyjne cele stanowią fundament skutecznych strategii, które powinny opisywać realistyczne ścieżki dojścia do zakładanych rezultatów.

Dotychczas kolejne rządy unikały precyzyjnego formułowania krajowych celów redukcji emisji. Zwykle były one przedstawiane tylko, gdy wymagało tego prawo unijne. Ta logika musi się w Polsce zmienić - precyzyjnie określone cele są niezbędne, by zapewnić przewidywalność i umożliwić firmom i obywatelom przygotowanie się do nadchodzących zmian - komentuje Paweł Wiejski, współautor raportu.

Instytucje i koordynacja

Choć dodatkowe zasoby są konieczne do wzmocnienia instytucji zarządzających transformacją, to nie są wystarczające. Instytut Reform rekomenduje powołanie Komitetu Koordynacyjnego ds. Polityki Klimatycznej przy Radzie Ministrów, który zadbałby o lepszy przepływ informacji i decyzji pomiędzy resortami.

Dużą bolączką polskiej administracji jest silosowość. Utworzenie Komitetu Koordynacyjnego mogłoby stworzyć realne centrum decyzyjne w obszarze energia i klimat, które usprawni koordynację między kluczowymi dla transformacji instytucjami publicznymi i pozwoli lepiej wykorzystać ich zasoby oraz kompetencje - ocenia Michał Wojtyło, współautor raportu.

Eksperci zwracają jednak uwagę na to, że działania takiego Komitetu powinna uzupełniać niezależna rada naukowa ds. polityki klimatyczno-energetycznej, odpowiedzialna za ocenę działań administracji i decydentów oraz za dostarczanie rzetelnych, opartych na dowodach rekomendacji.

Monitoring i ewaluacja

W odpowiedzi na niekonsekwentne podejście do monitorowania i oceny strategii, raport zaleca stworzenie wprowadzenie jednolitych standardów, które pozwolą instytucjom lepiej analizować postępy i podejmować decyzje w oparciu o rzetelne dane. Ważne jest zapewnienie udziału niezależnej rady naukowej ds. polityki klimatyczno-energetycznej w procesach monitorowania i ewaluacji, co zapewni bezstronność i rzetelność wyników. Dobre przykłady płyną z Wielkiej Brytanii i Francji, gdzie niezależni eksperci przygotowują coroczne raporty z realizacji celów klimatyczno-energetycznych, dostępne również dla opinii publicznej.

Właściwa ewaluacja to wynik dobrego planowania, przygotowania instytucji i wyboru odpowiednich metod. Tylko regularny monitoring w oparciu o jednolite standardy pozwala ocenić, czy kierunek transformacji jest właściwy, a realizowane działania odpowiadają rzeczywistym potrzebom i wyzwaniom. Oprócz tego proponujemy też opracowanie mechanizmów naprawczych, z których administracja powinna korzystać, gdy tempo osiągania celów jest zbyt niskie - mówi Maciej Lipiński, współautor raportu.

Włączanie

Wreszcie, ostatnim kluczowym obszarem, którego dopracowania domagają się analitycy Instytutu Reform jest włączanie interesariuszy i wszystkich zainteresowanych obywateli do procesu tworzenia strategii. To “nie tylko dobre dla demokracji. Poprawia również jakość podejmowanych decyzji, dając administracji wgląd w rzeczywistość, którą trudno dostrzec z perspektywy gabinetów ministerstw. Dialog pozwala budować wzajemne zaufanie i tworzyć porozumienie nawet przy podejmowaniu odważnych i trudnych decyzji” - czytamy w opracowaniu. Zadbanie o partycypację obywatelską pozwala wcześniej identyfikować potencjalne wyzwania i przygotować adekwatne odpowiedzi, zwiększając szanse na uzyskanie trwałego poparcia społecznego dla reform.

Raport Instytutu Reform dla każdego z powyższych czterech obszarów wymienia kluczowe rekomendacje wraz ze wskazaniem podmiotu odpowiedzialnego za ich wdrożenie oraz horyzontem czasowym ich realizacji. Wykorzystanie istniejących procedur oraz instytucji pomoże ograniczyć koszty reform, zarówno wymiarze finansowym, jak i społeczno-politycznym.

Polska jest w dobrym momencie, aby rozpocząć zmiany. W najbliższym czasie powinniśmy poznać nowy projekt Ministerstwa Energii Krajowego Planu w dziedzinie Energii i Klimatu, z kolei Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej pracuje nad Strategią Rozwoju Polski do 2035 roku. Trwają też rozmowy o kształcie przyszłych Wieloletnich Ramach Finansowych UE, w których krajowe strategie powinny odgrywać rolę wyprzedzającej podstawy – wyznaczać priorytety i kierunki toczących się negocjacji.

Raport Od stagnacji do strategii. Narzędzia zarządzania transformacją dla Polski powstał w ramach projektu: „Wykorzystanie wdrożenia planu REPowerEU do lepszego projektowania długookresowych transformacji w polityce rozwoju Polski. Wsparcie instytucji realizujących reformy i inwestycje, w tym budowanie świadomości interesariuszy transformacji”. Jego pierwsza część Strategia czy stagnacja? Polska wobec wyzwań transformacji ukazała się w czerwcu 2025 roku. Wskazywała niedociągnięcia polskiego systemu zarządzania transformacją: silosowość, reaktywność, brak strategicznego podejścia, niedobór analiz i niespójność strategii.

Więcej informacji o projekcie znajduje się na stronie: Wspieramy instytucje w procesie transformacji energetyczno-klimatycznej zgodnej z REPowerEU.